Կարլ Գուստավ Յունգն այն մասին, թե ինչով է արևելյան մտածողությունը տարբերվում արևմտյանից, ինչու՞ է մեզ համար պատճառականության սկզբունքն ընդամենը պայմանականություն, ի՞նչ է Դաոն և հնարավորությունները կանխազգալու մեթոդը:
Մենք՝ եվրոպացիներս, երկրի միակ մարդիկ չենք: Մենք ընդամենը Ասիական մայրցամաքի թերակղզի ենք՝ բնակեցված հնագույն քաղաքակրթություններով, որի ներկայացուցիչները հազարավոր տարիներ մարզվել են հոգեբանական ինքնագիտությամբ, մինչդեռ մենք հոգեբանությամբ ենք զբաղվել նույնիսկ ոչ երեկ, այլ այսօր առավոտյան: Այս մարդիկ հասել են ֆանտաստիկ գիտելիքների և անգիտակցականի մասին որոշ փաստեր հասկանալու համար ես ստիպված եմ զբաղվել Արևելքով: Ինձ անհրաժեշտ էր հետ վերադառնալ՝ արևելյան սիմվոլիզմն ընկալելու համար: Համագործակցում եմ գիտելիքի այլ ոլորտների մասնագետների հետ, ովքեր օգնում են ինձ: Նրանց թվում էր նաև իմ հանգուցյալ ընկերը՝ չինագետ պրոֆեսոր Վիլհելմը։ Ես աշխատում էի նրա հետ: Նա մաքրագրել էր դաոական տեքստը և խնդրել ինձ մեկնաբանել այն հոգեբանական տեսանկյունից, ինչը ես արեցի: Իմ պատմությունը լի է անակնկալներով սինոլոգի համար, բայց այն, ինչ կարող է ասել նա, կլինի նույնքան անսպասելի մեզ համար:
Չինական փիլիսոփայությունը չի եղել թյուրիմածություն: Այդ մենք է, որ կարծում ենք, թե նախնիները սխալվել են, սակայն նրանք մեզանից ոչնչով վատը չեն եղել: Նրանք չափազանց իմաստուն մարդիկ էին։ Հոգեբանությունը պետք է անդադար սովորի հնագույն քաղաքակրթություններից՝ հատկապես Հնդկաստանից և Չինաստանից: Բրիտանական մարդաբանական հանրույթի նախկին նախագահը մի անգամ հարցրել է ինձ. «Ինչպես հասկանալ այն, որ նման զարգացած մարդիկ, ինչպիսին չինացիներն են, չունեն սեփական գիտություն»: Ես պատասխանեցի. «Նրանք ունեն գիտություն, բայց դուք չեք հասկանում այն»: Այն հիմնված չէ պատճառահետևանքային սկզբունքի վրա: Պատճառը միակ սկզբունքը չէ: Դա պարզապես պայմանականություն է:
Որևէ մեկը կարող է ասել. «Ինչպիսի անհեթեթություն է պատճառը համարել պայմանականություն»: Սակայն, նայեք ժամանակակից ֆիզիկային: Արևելքը կառուցում է իր մտածողությունը և փաստերի գնահատման համակարգը՝ ելնելով այլ սկզբունքից: Մենք նույնիսկ դրա համար անուն չունենք. Արևելքում, բնականաբար, դրա համար համապատասխան բառ կա, բայց մենք այն չենք հասկանում: Նման արևելյան բառ է համարվում Դաոն: Իմ ընկերը ամերիկացի հոգեբույժ ընկերը՝ Մակ-Դուգալան իր չինացի ուսանողին հարցրել էր. «Ի՞նչ ես հասկանում Դաո ասելով, որքանով է այն բնորոշ Արևմուտքին: Չինացին բացատրել է, թե ինչ է նշանակում Դաոն, բայց ընկերս չբավարարվեց դրանով. «Ինձ համար դեռևս անհասկանալի է»: Այդ ժամանակ չինացին դուրս եկավ պատշգամբ և ասաց. «Ի՞նչ եք դուք տեսնում»: «Ես տեսնում եմ փողոց, տներ, տրամվայով գնացող և քայլող մարդկանց»: «Էլ ի՞նչ»: «Ես լեռ եմ տեսնում»։ «Հետո՞»։ «Ծառեր»։ «Էլ ի՞նչ»։ «Փչում է քամին»: Չինացին վեր է կարկառում ձեռքերը և ասում. «Սա Դաոն է»:
Ահա և ամբողջը: Դաոն կարող է լինել ցանկացած բան: Այն անվանելու համար ես օգտագործում այլ, իմաստային առումով բավական նեղ եզրույթ: Ես այն անվանում եմ համաժամանականություն: Արևելյան միտքը հետևելով փաստերի ամբողջությանն՝ այն ընկալում է որպես այդպիսին, իսկ արևմտյան միտքն այն բաժանում է ավելի քիչ՝ առանձին էությունների: Օրինակ, դուք նայում եք մարդկանց մի խմբին և ասում. «Որտեղի՞ց են նրանք եկել կամ ինչու՞ են նրանք հավաքվել: Արևելյան մտածելակերպին սա ընդհանրապես չի հետաքրքրում: Արևելյան մտածելակերպն ասում է. «Այս մարդկանց միասին լինելն ի՞նչ է նշանակում»: Արևմտյան մտածելակերպի համար չկա նման խնդիր: Ձեզ հետաքրքրում է ինչու եք դուք այստեղ եկել և ինչ եք այստեղ պատրաստվում անել: Արևելյան մտածելակերպի դեպքում դա այդպես չէ: Նրան հետաքրքում է այն, որ դուք միասին եք:
Այս ամենը մոտավորապես նման տեսք ունի. Դուք կանգնած եք ծովափին, և ալիքները ափ են նետում հին գլխարկ, կոտրված արկղ, կոշիկ, սատկած ձուկ, և դրանք շարունակում են մնալ ծովափին: Դուք ասում եք. «Անհեթեթ դիպված»: Իսկ չինական մտածողությունը հարցնում է. «Ի՞նչ է նշանակում, որ այդ առարկանները միասին են»: Չինական մտածելակերպը փորձարկում է միասին լինելը, միասին և համաժամանակ երևալը, նա ունի իր սեփականը, որն անհայտ է Արևմուտքում, որը խաղում է նշանակալի դեր Արևելյան փիլիսոփայության մեջ։ Դա փորձարարական մեթոդն է: Սա հնարավորություններ կանխազգալու մեթոդն է, որը Ճապոնիայի կառավարությունն օգտագործում է մինչ օրս քաղաքական հարցերի լուծման համար, այդպես եղել է, օրինակ, Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Այս մեթոդը ձևավորվել է դեռևս մ.թ.ա. 1143 թվականին: