Ավստրո-բրիտանացի նշանավոր փիլիսոփա, սոցիոլոգ Կառլ Պոպերի հոդվածը, որում նա առաջարկում է իր կողմից 1945 թվականին գրված «Բաց հասարակությունը և դրա թշնամիները» աշխատանքի կենտրոնական տեսության շուրջ մի շարք վերանայված մոտեցումներ, մասնավորապես՝ արդյո՞ք կենսական ժողովրդավարական մոդելը ենթադրում է «ժողովրդի կողմից կառավարելու» սկզբունքի բացարձակություն և այլն։
Ժողովրդավարության իմ տեսությունը պարզ է և բոլորին հասանելի։ Սակայն դրա առանցքային խնդիրն այնքան տարբեր է բոլորի կողմից ընդունված ժողովրդավարության դասական տեսությունից, որ թվում է այս տարբերությունը չի ընկալվել տեսության պարզության պատճառով։ Այն զերծ է բարձրագոչ կամ վերացական բառերից, ինչպիսին է «կառավարումը», «ազատությունը», «բանականությունը»։ Ես հավատում եմ ազատությանը և բանականությանը, բայց չեմ կարծում հնարավոր է կառուցել հասարակ, պրակտիկ և արդյունավետ տեսություն հիմնված այդ հասկացությունների վրա։ Դրանք շատ վերացական են և հակված թյուրըմբռնման և, իհարկե, ոչինչ հնարավոր չէ ստանալ դրանց սահմանումից։
Հոդվածը բաղկացած է երեք հիմնական մասերից։ Առաջինն անդրադառնում է ժողովրդավարության դասական՝ ժողովրդի իշխանության տեսությանը։ Երկրորդն իմ ավելի իրական տեսության մասին է։ Երրորդն՝ իմ տեսության կիրառական օգտագործման մասին է և պատասխանում է հետևյալ հարցին. «Ի՞նչ գործնական տարբերություն ունի այս նոր տեսությունը»։
Դասական տեսությունը
Դասական տեսությունը, եթե կարճ ասենք, այն մասին է, որ ժողովրդավարությունը ժողովրդի իշխանությունն է և ժողովուրդն իրավունք ունի կառավարելու։ Սրա հիմքում մի քանի պատճառներ կան, սակայն կարիք չկա խորանալ այդ պատճառների մեջ։ Փոխարենը ես հակիրճ կներկայացնեմ տեսության և հասկացություների պատմությունը։
Պլատոնն առաջին տեսաբանն էր, ով տարբերակեց քաղաք-պետության կառավարման ձևերը։ Ըստ կառավարողների քանակի՝ նա առանձնացնում էր երեք կառավարման ձև։ Երբ կառավարումն իրականացվում է միանձնյա և առաքինի ղեկավարի կողմից, դա կոչվում է միապետություն։ Միապետության աղավաղված ձևը բռնապետությունն է։ Փոքր և առաքինի մարդկանց խմբի կառավարումը նա կոչում է արիստոկրատիա, որի աղավաղված ձևը օլիգարխիան է։ Շատերի կամ ժողովրդի իշխանությունը Պլատոնը կոչում է դեմոկրատիա, որը չունի իր աղավաղված ձևը, քանի որ մարդկանց մեծ զանգվածները միշտ դառնում են ամբոխ և հետևապես դեմոկրատիան ինքնին աղավաղված է։ Եթե ավելի մանրամասն դիտարկենք այս դասակարգումը, ապա կհասկանանք, որ դա ոչ միայն Պլատոնի դասակարգումն ու տեսությունն է, այլ բոլոր նրանց, ովքեր հաջորդել են նրան։ Պլատոնից մինչև Կարլ Մարքս և հաջորդ ժամանակաշրջաններն առանցքային հարց է եղել, թե ով պետք է ղեկավարի պետությունը (իմ տեսության կարևոր կետերից այն է, որ այս հարցը պետք է ամբողջովին փոխվի)։ Պլատոնի պատասխանն այս հարցին պարզ է և հասարակ՝ լավագույնները պետք է կառավարեն։ Եթե հնարավոր է «ամենից լավագույնները» միայն։ Հաջորդ պատասխանը՝ լավագույնների խումբը՝ արիստոկրատիան։ Բայց հաստատ ոչ բոլորը՝ ամբոխը կամ դեմոսը։
Աթենական փորձն անգամ մինչև Պլատոնի ծնունդը վկայում է հակառակի մասին. մարդիկ կամ դեմոսը պետք է կառավարի։ Բոլոր կարևոր քաղաքական որոշումներն, ինչպիսին են պատերազմի և խաղաղության հաստատումը, կայացվում էին ամբողջ քաղաքացիների ժողովի կողմից։ Այժմ այն կոչվում է «ուղիղ ժողովրդավարություն», բայց մենք չպետք է մոռանանք, որ քաղաքացիները բնակչության (անգամ տեղացիների) փոքրամասնությունն էին կազմում։ Այս տեսանկյունից աթենացիները ժողովրդավարությունը համարում էին այլընտրանք բռնապետությանը կամ քմահաճ կառավարմանը։ Փաստացի նրանք գիտեին, որ ժողովրդավարություն վայելող առաջնորդին ընտրությունների միջոցով կարող են տրվել բռնապետական հատկանիշներ։ Այսպիսով նրանք գիտեին, որ ընտրություները կարող են մոլորեցնող լինել, անգամ ամենակարևոր հարցերում։ (Օստրակիզմի (Հին Աթենքում ժողովրդական ժողովի որոշումով առանձին քաղաքացիների վտարումը քաղաքից) ինստիտուտը ճանաչում էր սա. դրան ենթակա անձը միայն պատժվում էր նախազգուշացման նպատակով և չէր դառնում մեղադրյալ)։ Աթենացիները ճիշտ էին. ժողովրդավար որոշումները և ընտրված իշխանությունները կարող են սխալ լինել։ Դժվար է կամ նույնիսկ անհնար ձևավորել այնպիսի սահմանադրություն, որը զերծ կպահի սխալներից։ Սա կարևորագույն պատճառներից է, որի վրա հիմնված է ժողովրդավարությունը. ոչ թե ժողովրդի իշխանությունը աստվածային կամ բարոյապես լեգիտիմ է, այլ պարզապես պետք է խուսափել բռնապետությունից։
Լեգիտիմության սկզբունքը (ըստ իս՝ արատավոր) հսկա դեր ունի եվրոպական պատմության մեջ։ Մինչ հռոմեական լեգիոններն ուժեղ էին, կայսրերը հենվում էին այն սկզբունքի վրա, որ բանակը լեգիտիմացնում է կառավարիչին (խանդավառ ողջյունների միջոցով)։ Բայց կայսրության անկման հետ միասին լեգիտիմության խնդիրը դարձավ հրատապ և դա լավ հասկացավ Դիոկղետիանոսն, ով փորձեց փոփոխել աստված-կայսրերի կառուցակարգն՝ ավելացնելով ավանդական և կրոնական երանգներ ու համապատասխան ատրիբուտներ. Կեսար, Օգոստինոս, Հերկուլուս, Ջովիո (կապված Յուպիտերի հետ)։
Թվում է՝ նրանք ավելի ավտորիտար և ավելի կրոնական լեգիտիմության կարիք ունեին։ Տարիներ անց մոնոթեիզմը քրիստոնեության ձևով (որն ամենատարածվածն էր մոնոթեիստական կրոններից) առաջարկեց նոր լուծում Կոնստանտինին։ Այսուհետ կայսրը կառավարելու էր միակ Աստծո զորությամբ։ Լեգիտիմության այս գաղափարախոսությունը բացատրում է աշխարհիկ և հոգևոր իշխանության միջև կապվածությունը, որի արդյուքնում նրանք դարձան փոխկապակցված և մրցակից ողջ Միջին դարերի ընթացքում։ Միջին դարերում «ո՞վ պետք է կառավարի» հարցի պատասխանը հետևյալն էր. Աստված կառավարում է մարդ-ներկայացուցիչների միջոցով։ Այս սկզբունքին առաջին անգամ լուրջ մարտահրավեր նետեց Ռեֆորմացիան և այնուհետև 1648-49թթ.-ի անգլիական հեղափոխությունը, որը հռչակեց մարդկանց՝ կառավարելու աստվածային իրավունքը։ Սակայն հեղափոխության ժամանակ այդ իրավունքն օգտագործվեց Օլիվեր Կրոմվելի դիկտատուրան հաստատելու համար։
Նրա մահից հետո վերադարձ կատարվեց լեգիտիմության հին ձևին։ Ջեյմս Երկրորդը որպես լեգիտիմ միապետ ոտնահարեց բողոքական լեգիտիմությունը, ինչը հանգեցրեց 1688թ.-ի «Փառահեղ հեղափոխությանը» և բրիտանական ժողովրդավարության ձևավորմանը՝ խորհրդարանի դերի մեծացմամբ, որն էլ լեգիտիմացրեցին Վիլյամը և Մերին։ Այս զարգացման կարևոր առանձնահատկությունն այն էր, որ առկա էր փորձ, որը հուշում էր, որ աստվածաբանական և գաղափարախոսական լուրջ վեճերը հանգեցնում են ողբերգությունների։ Թագավորական լեգիտիմությունն այլևս հուսալի սկզբունք չէր, ոչ էլ՝ ժողովրդի կառավարումը։ Գործնականում միապետությունը մնաց խորհրդարանի կամքով, սակայն վերջինիս իշխանությունը սկսեց ուժեղանալ։ Բրիտանացիները սկսել էին կասկածել վերացական սկբունքերին և պլատոնական՝ «ով պետք է կառավարի» հարցն այսուհետ չհուզեց բրիտանացիներին՝ ընդհուպ մինչև մեր օրերը։ Սակայն այդ հարցը շարունակում էր հուզել օրինակ Կառլ Մարքիս։ «Ով պետք է կառավարի լավ մարդիկ, թե՞ վատ. աշխատողները, թե՞ կապիտալիստները»։ Եվ անգամ անարխիստներն, ովքեր ազատությամբ ոգևորված մերժում էին պետության գոյությունը, չէին կարողանում իրենց ազատել այդ հին խնդրից։
Ավելի իրատեսական տեսություն
«Բաց հասարակությունը և դրա թշնամիները» գրքում ես առաջարկել եմ, որ ամբողջությամբ նոր խնդիր պետք է դրվի քաղաքական տեսության առջև։ Այդ նոր խնդիրն, ի տարբերություն «ով պետք է ղեկավարի» հարցի, պետք է վերաձևակերպվի հետևյալ կերպ. ինչպե՞ս պետք է պետությունը կառուցված լինի, որպեսզի վատ կառավարողներից հնարավոր լինի ազատվել առանց բռնության և արյունահեղության։Սա, ի տարբերություն հին խնդրի, ամբողջությամբ գործնական խնդիր է։ Ժամանակակից այսպես կոչված ժողովրդավարությունները լուծել են այս խնդիրը, եթե նույնիսկ իրենց մտքում չեն ունեցել այն։ Բոլորն էլ ընդունում են, որ այդ հարցի ամենապարզ լուծումն այն է, որ իշխանությունը կարող է հեռացվել մեծամասնության քվեարկության արդյունքում։
Սակայն տեսականորեն այս ժողովրդավարությունները դեռևս հիմնված են հին խնդրի և ամբողջությամբ ոչ պրակտիկ գաղափարախոսության վրա առ այն, որ ժողովուրդը՝ ողջ չափահաս բնակչությունն է միակ և լեգիտիմ կառավարողը։ Բայց իհարկե ոչ մի տեղ իրականում ժողովուրդը չի կառավարում։ Ամեն ուր իշխանությունն է կառավարում (և ցավոք նաև բյուրոկրատները, քաղաքացիական ծառայողները, որոնց դժվար է, եթե ոչ անհնար հաշվետու դարձնել իրենց գործողությունների համար)։ Իսկ որո՞նք են այս պարզունակ տեսության հետևանքները։ Իմ առաջ քաշած լուծումն իհարկե չի հակասում արևմտյան ժողովրդավարությունների պրակտիկային, ինչպիսին Բրիտանիայի չգրված սահմանադրությունն է կամ շատ այլ գրված սահմանադրություններ, որոնք շատ թե քիչ վերցրել են բրիտանական խորհրդարանի մոդելը։ Հենց այդ պրակտիկան է, որ իմ տեսությունը փորձում է նկարագրել։ Եվ այդ իսկ պատճառով ես կարող եմ այն կոչել «ժողովրդավարության» տեսություն, նույնիսկ, եթե դա տեսություն չէ «ժողովրդի իշխանության» մասին, այլ ավելի շատ օրենքի գերակայություն, որը հռչակում է մեծամասնության քվեով իշխանության անարյուն փոփոխությունը։ Իմ տեսությունը զերծ է հնին բնորոշ պարադոքսներից և դժվարություններից, ինչպիսին օրինակ՝ «ինչ պետք է արվի, եթե մարդիկ քվեարկում են բռնապետության օգտին» խնդիրն է։ Իհարկե, սա հավանաբար տեղի չի ունենա, եթե ընտրություններն ազատ են։ Բայց դա տեղի է ունեցել։ Սահմանադրություններից շատերը փաստացի պահանջում են ավելին քան մեծամասնության ձայնն է սահմանադրական փոփոխությունների համար և, հետևապես, գուցե պահաջեն 2/3 կամ 3/4 (որակյալ մեծամասնություն), որպեսզի քվեարկեն ընդդեմ ժողովրդավարության։ Այս պահանջը ցուց է տալիս, որ սահմանադրությունները տալիս են նման հնարավորություն։ Միևնույն ժամանակ նրանք չեն համաձայնվում այն սկզբունքի հետ, որ որակյալ մեծամասնությունն իշխանության բացարձակ աղբյուրն է և որ մարդիկ մեծամասնության քվեով կարող են կառավարել։
Այս բոլոր տեսական դժվարությունները շրջանցվում են, երբ մենք խուսափում ենք «ո՞վ պետք է կառավարի» հարցից. այն պետք է փոխարինի ավելի նոր և պրակտիկ խնդրով. ինչպե՞ս լավագույնս խուսափել իրավիճակներից, երբ վատ կառավարիչը մեծ վնասներ է հասցնում։ Երբ մենք ասում ենք, որ լավագույն լուծումը սահմանադրությունն է, որը թույլ է տալիս քվեարկությամբ փոխել իշխանություններին, ապա մենք չենք ասում, որ մեծամասնության քվեն միշտ պետք է ճիշտ լինի։ Մենք նույնիսկ չենք ասում, որ այն սովորաբար ճիշտ է։ Մենք պարզապես ասում ենք, որ այս ոչ կատարյալ մեխանիզմը լավագույնն է գոյություն ունեցողներից։ Ուինսթոն Չերչիլը մի առիթով կատակել էր, որ ժողովրդավարությունը վատագույն կառավարման ձևն է՝ չհաշված մյուսները։
Ցանակցած ոք, ով ապրել է այլ կառավարման ձևի ներքո, օրինակ՝ բռնապետության, որը չի կարող հեռացվել առանց արյունահեղության, կիմանա, որ ինչքան էլ ոչ կատարյալ է ժողովրդվարությունն, արժե դրա համար պայքարել և ես հավատում եմ, որ անգամ արժե մեռնել դրա համար։ Սա, իհարկե, իմ անձնական համոզմունքն է և սխալ կհամարեմ, եթե փորձեմ համոզել այլոց դրա ճշմարտացիության մեջ։ Մենք կարող ենք ամբողջ տեսությունը կառուցել նրա վրա, որ կա մեզ հայտնի երկու այլընտրանք. կամ բռնապետություն կամ ժողովրդավարության ինչ-որ ձև։ Եվ մենք չենք կառուցում մեր ընտրությունը ժողովրդավարության առաքինության վրա, որը կարող է և կասկածելի լինել, այլ միայն բռնապետության չարիքի վրա, ինչը միանշանակ է։ Ոչ միայն այն պատճառով, որ բռնապետերն անխուսափելիորեն չարաշահում են իրենց իշխանությունը, այլ որովհետև, եթե անգամ նա առաքինի լինի, նա կխլի այլոց լիազորությունները՝ այդպիսով նաև նրանց իրավունքերը և պարտականությունները։ Սա կարևոր հիմք է ժողովրդավարությունն ընդունելու համար։ Օրենքի գերակայությունն է, որ թույլ է տալիս մեզ ազատվել իշխանությունից։ Ոչ մի մեծամասնություն, անգամ մեծ չափերի հասնող, չպետք է լիազորված լինի օտարելու օրենքի գերակայությունը։
Համամասնական ներկայացուցչություն
Հին և նոր տեսությունների միջև կան տեսական տարբերություններ: Որպես տեսությունների միջև գործնական տարբերության օրինակ՝ ես առաջարկում եմ ուսումնասիրել համամասնական ներկայացուցչության խնդիրը: Հին տեսությունը և հավատը, որ մարդկանց կողմից մարդկանց կառավարումը համարվում է բնական կամ աստվածային իրավունք, հող է նախապատրաստում համամասնական ներկայացուցչության համար: Եթե մարդիկ կառավարում են իրենց ներկայացուցիչների կամ ձայների մեծամասնության միջոցով, ապա էական է, որ ներկայացուցիչների բազմաթիվ կարծիքների բաշխումը հնարավորինս արտացոլի այն, որ իրենց մեջ գերակշռի նրանց կարծիքը, ովքեր իրական օրինական իշխանության աղբյուրն են: Մնացածը ոչ միայն անազնիվ կլինի, այլ դեմ կլինի արդարության սկզբունքներին:
Այդ փաստարկը կփլուզվի, եթե հին տեսությունը մերժվի, որպեսզի մենք կարողանանք ավելի անկողմնակալ և հնարավոր է առանց հատուկ նախատրամադրվածության նայել անխուսափելի (և հնարավոր է ոչ դիտավորյալ) համամասնական ներկայացուցչության գործնական հետևանքին: Եվ դա կործանարար է: Նախ և առաջ համամասնական ներկայացուցչությունը թեկուզ անուղղակիորեն քաղաքական կուսակցություններին տալիս է սահմանադրական կարագավիճակ, որին նրանք այլ կերպ չէին հասնի: Քանի որ ես այլևս չեմ կարող ընտրել մարդուն, ում վստահում եմ, որ ներկայացնի ինձ, ես կարող եմ ընտրել միայն կուսակցությանը: Իսկ մարդիկ, ովքեր կարող են ներկայացնել կուսակցությունը, ընտրվում են միայն կուսակցությունների կողմից: Եվ մինչ մարդիկ և իրենց կարծիքները միշտ արժանի են մեծագույն հարգանքի՝ կուսակցությունների կողմից ընդունված կարծիքները (որոնք սովորաբար անձնական առաջմղման և իշխանության համար գործիքներ են՝ դրանից բխող բոլոր հնարավոր ինտրիգներով) չեն նույնականացնում մարդկանց կարծիքը. դրանք գաղափարախոսություններ են:
Եթե սահմանադրությունը չի տրամադրում համամասնական ներկայացուցչություն, կուսակցություններին ընդհանրապես հիշատակելու կարիք չկա: Նրանց պետք չի տալ պաշտոնական կարգավիճակ: Յուրաքանչյուր ընտրատարածքի ընտրազանգված իր անձնական ներկայացուցչին ուղարկում է խորհրդարան: Արդյոք նա միայնակ է, թե՞ միավորվում է ուրիշների հետ՝ ձևավորելով կուսակցություն՝ իր գործն է: Դա իր գործն է, և նա պետք է բացատրի իր ընտրազանգվածին: Նրա պարտականությունն է լավագույնս ներկայացնել բոլոր այն մարդկանց շահերը, որոնց նա կոչված է ներկայացնելու: Այս շահերը գրեթե բոլոր դեպքերում համընկնում են երկրի բոլոր քաղաքացիների, ազգի շահերին: Նա անձամբ է պատասխանատու մարդկանց առաջ: Դա ներկայացուցչի միակ պարտականությունն ու պատասխանատվությունն է, որ պետք է ամրագրվի սահմանադրությամբ: Եթե նա գտնում է, որ նա նաև պարտականություն ունի կուսակցության առաջ, ապա դա պետք է պայմանավորված լինի այն հանգամաքով, որ այդ կուսակցության հետ կապի շնորհիվ նա կարող է կատարել իր հիմնական պարտականությունն ավելի լավ, քան առանց այդ կուսակցության: Հետևաբար, նա պարտավոր է դուրս գալ այդ կուսակցությունից, երբ հասկանա, որ կարող է ավելի լավ կատարել իր հիմնական պարտականությունն առանց այդ կուսակլցության կամ հնարավոր է նաև այլ կուսակցության հետ:
Այս ամենը չի լինում, եթե պետության սահմանադրությունը ներառում է համամասնական ներկայացուցչություն: Համամասնական ընտրակարգով թեկնածուն ընտրվում է որպես կուսակցության ներկայացուցիչ՝ անկախ այն բանից, թե ինչ է նախատեսում սահմանադրությունը: Եթե նա ընտրվում է, նա գլխավորապես ընտրվում է այն պատճառով, որ պատկանում է որոշակի կուսակցության և ներկայացնում է այն: Այսպիսով՝ նրա հիմնական հավատարմությունը պետք է լինի կուսակցությանը և կուսակցության գաղափարախոսությանը, այլ ոչ թե մարդկանց (բացառությամբ թերևս կուսակցության ղեկավարների): Հետևաբար, նա երբեք չի քվեարկի իր կուսակցության դեմ: Հակառակը՝ նա բարոյապես պարտական է կուսակցությանը, որին ներկայացնելով նա ընտրվել է խորհրդարան: Եվ այն դեպքում, երբ նա այլևս չի կարող դեմ գնալ իր խղճին, իմ կարծիքով, նրա բարոյական պարտքը կլինի լքել ոչ միայն կուսակցությունը, այլ նաև խորհրդարանը՝ չնայած որ երկրի սահմանադրությունը կարող է այդպիսի պարտավորություն չնախատեսել նրա համար:
Համակարգը, որով նա ընտրվել է, ազատում է նրան անձնական պատասխանատվությունից, այն դարձնում է նրան քվերակող մեքենա, այլ ոչ թե մտածող ու զգացող անձ: Իմ կարծիքով, սա ինքնին բավարար փաստարկ է համամասնական ներկայացուցչության դեմ: Քաղաքականության մեջ մեզ անհրաժեշտ են անհատներ, ովքեր կարող են ինքնուրույն դատել և կրել անձնական պատասխանատվություն: Այդպիսի մարդկանց դժվար է գտնել ցանկացած կուսակցական համակարգում անգամ առանց համամասնական ներկայացուցչության և պետք է խոստովանել, որ մենք չենք գտել առանց կուսակցությունների գործելու ճանապարհը: Բայց, եթե մենք ստիպված են ունենալ կուսակցություններ, մեզ համար ավելի լավ չէ՞ Սահմանադրությամբ ավելացնել կուսակցության ներկայացուցչի ենթակայությունը կուսակցությանը և կուսակցական գաղափարախոսությանը՝ ներմուծելով համամասնական ներկայացուցչությունը:
Համամասնական ներկայացուցչության անմիջական հետևանքն այն է, որ կմեծացնի կուսակցությունների թիվը: Սա առաջին հայացքից կարող է ցանկալի թվալ. Ավելի շատ կուսակցություններ՝ ավելի շատ ընտրության հնարավորություն, ավելի քիչ կոշտություն, ավելի շատ քննադատություն: Դա նաև նշանակում է ազդեցության և իշխանության ավելի մեծ բաշխում: Սակայն, առաջին տպավորությունն ամբողջովին սխալ է: Շատ կուսակցությունների գոյությունը նշանակում է, որ կոալիցիոն կառավարությունը դառնում է անխուսափելի: Դա նշանակում է ցանկացած նոր կառավարության ձևավորման և երկար ժամանակ միասնականության պահպանման դժվարություններ:
Փոքրամասնության կանոն
Չնայած համամասնական ներկայացուցչությունը հիմնված է այն գաղափարի վրա, որ կուսակցության ազդեցությունը պետք է համամասնական լինի ստացած քվեներին, կոալիցիոն կառավարությունը նշանակում է, որ փոքր կուսակցությունները հաճախ կարող են ունենալ ոչ համաչափ, բայց հաճախ վճռորոշ ազդեցություն կառավարության ձևավորման, հրաժարականի և որոշումների վրա։ Ամենից կարևորն այստեղ այն է, որ սա նշանակում է պատասխանատվության նվազում։ Քանի որ կոալիցիոն կառավարության մեջ գործընկերների միջև պատասխանատվությունը բաշխված է։ Համամասնական ներկայացուցչությունը և դրա արդյունքում ձևավորված մեծ թվով կուսակցությունները կարող են վնասակար ազդեցություն ունենալ քվեարկության միջոցով կառավարությունից ազատման վրա՝ օրինակ խորհրդարանական ընտրություններում: Ընտրողներին ստիպում են ակնկալել, որ հնարավոր է՝ կուսակցություններից ոչ մեկը չստանա բացարձակ մեծամասնություն: Այդ ակնկալիքով մարդիկ հազիվ թե քվեարկեն կողմերից մեկի դեմ: Արդյունքում՝ ընտրությունների օրը կուսակցությոններից ոչ մեկը չի հեռացվում և չի դատապարտվում: Համապատասխանաբար ոչ ոք ընտրության օրը չի դիտում որպես դատաստանի օր, երբ պատասխանատու կառավարությունը կանգնում է հաշվետու լինելու իր գործերի և բացթողումների համար, իր հաջողությունների և ձախողումների համար, և պատասխանատու ընդդմիությունը քննադատում է նրա հաշվետվությունը և բացատրում՝ ինչ քայլեր պետք է ձեռնարկեր կառավարությունը և ինչու:
Կուսակցություններից մեկի ձայների 5 կամ 10%-ի կորուստն ընտրողների կողմից չի դիտվում որպես մեղավորություն: Նրանք դրան նայում են որպես հանրաճանաչության ժամանակավոր տատանում: Ժամանակի ընթացքում մարդիկ սովորել են այն մտքին, որ կուսակցություններից կամ նրանց առաջնորդներից ոչ մեկը չի կարող իրականում հաշվետու լինել իրենց որոշումների համար, որոնք կարող են պարտադրված լինել նրանց կոալիցիայի ձևավորման անհրաժեշտություից ելնելով: Նոր տեսության տեսանկյունից ընտրության օրը պետք է լինի դատաստանի օր: Ինչպես ասել է Պերիկլեսը Ք.ա. 430 թվականին «չնայած միայն մի քանիսը կարող են քաղաքականությամբ զբաղվել, սակայն մենք բոլորս կարող ենք դատել այն»: Իհարկե, մենք կարող ենք սխալ գնահատել այն, ինչպես մենք հաճախ անում ենք: Բայց եթե մենք ապրել ենք կուսակցության կառավարման ժամանակահատվածում և զգացել ենք նրա անդրադարձը, մենք դատելու համար ունենք որոշակի որակավորման ցուցանիշների ցանկ:
Սա ենթադրում է, որ իշխող կուսակցությունը և նրա առաջնորդներն ամբողջովին պատասխանատու են այն ամենի համար, ինչ արել են: Սա իր հերթին ենթադրում է մեծամասնական կառավարություն: Սակայն համամասնական ներկայացուցչությամբ անգամ այն դեպքում, երբ միայն մեկ կուսակցություն է կառավարում, բացարձակ մեծամասնությամբ կառավարությունը չի կարող թողնել պաշտոնը: Այն փնտրում է բավականին ուժ ունեցող փոքր կուսակցություն՝ շարունակելով կառավարել նրա օգնությամբ: Այսպիսով՝ ավելի մեծ կուսակցության հեղինակավոր առաջնորդը կշարունակի ղեկավարել կառավարությունը՝ ուղղակիորեն՝ փոքր կուսակցություններից մեկի օգնությամբ, որի քաղաքականությունը տեսականորեն հեռու կլինի «ժողովրդի կամքը ներկայացնելուց»: Իհարկե, փոքր կուսակցությունը չի կարող ուժեղ ներկայացված լինել կառավարությունում: Բայց, այն ունի ուժ ցանկացած պահի կառավարության գործունեությունը խաթարելու համար: Այս ամենը կոպտորեն խախտում է այն գաղափարը, որը համամասնական ներկայացուցչության հիմքն է, այն գաղափարը, որ կուսակցության ազդեցությունը պետք է համապատասխան լինի նրա ստացած քվեներին:
Երկկուսակցական համակարգ
Որպեսզի մեծամասնական կառավարությունը դարձնենք հավանական, մեզ անհրաժեշտ է երկկուսակցական համակարգին մոտ ինչ-որ բան, ինչպես Մեծ Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում է: Քանի որ համամասնական ներկայացուցչության պրակտիկայի գոյությունն այդ հնարավորությունը դարձնում է դժվար հասանելի, ես առաջարկում եմ՝ խորհրդարանական պատասխանատվության համար մերժել այն գաղափարը, որ ժողովրդավարությունը պահանջում է համամասնական ներկայացուցչություն: Փոխարենը մենք պետք է ձգտենք երկկուսակցական համակարգին կամ գոնե մոտենանք դրան, քանի որ նման համակարգը խրախուսում է երկու կողմերի շարունակական ինքնաքննադատության գործընթացը:
Նման տեսակետը սակայն հաճախ առաջացնում է երկկուսակցական համակարգի դեմ դժգոհության, որը վերանայման կարիք ունի . «Երկկուսակցական համակարգը խոչընդոտում է այլ կուսակցությունների ձևավորմանը»: Դա ճիշտ է: Բայց նշանակալի փոփոխությունները ակնհայտ են Մեծ Բրիտանիայի, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի երկու հիմնական կուսակցություններում: Այսպիսով՝ ճնշումը չպետք է մերժի ճկունությունը: Բանն այն է, որ երկկուսակցական համակարգում պարտություն կրած կուսակցությունը պատասխանատու է կրած պարտության համար: Այսպիսով՝ այն կարող է փնտրել իր նպատակների ներքին բարեփոխումներ, որոնք գաղափարական բարեփոխումներ են: Եթե կուսակցությունը պարտվի անընդմեջ երկու կամ անգամ երեք անգամ, նոր գաղափարների որոնումը կարող է դառնալ մոլեգին, ինչն ակնհայտորեն առողջ զարգացում է: Դա կարող է տեղի ունենալ անգամ, եթե ձայների կորուստը շատ մեծ չէ:
Բազմակուսակցական և կոալիցիոն համակարգում այս ամենը հավանական չէ: Հատկապես, երբ ձայների կորուստը փոքր է և կուսակցության առաջնորդները, և ընտրազանգվածը հակված են փոփոխությունների անցնել հանգիստ: Նրանք այն դիտում են խաղի մի մաս, քանի որ կուսակցություններից ոչ մեկը չունի հստակ պատասխանատվություններ: Ժողովրդավարությանը պետք են կուսակցություններ, որոնք ավելի զգայուն են, եթե հնարավոր է հաստատապես աչալուրջ: Միայն այս ճանապարհով նրանց կարելի է դրդել լինել ինքնաքննադատ: Ընտրություններից հետո ինքնաքննադատության հակվածությունը ավելի մեծ է երկկուսակցական համակարգում, քան բազմակուսակցականում: Գործնականում երկկուսակցական համակարգն ավելի ճկուն է, քան բազմակուսակցականը՝ ի հակադրություն առաջին տպավորության:
Ասում են. « Համամասնական ներկայացուցչությունը նոր կուսակցությանը հնարավորություն է տալիս բարձրանալ: Առանց դրա հնարավորությունը շատ փոքր է: Եվ երրորդ կուսակցության գոյությունը կարող է մեծապես բարելավել երկու մեծ կուսակցությունների գործունեությունը: Սա հնարավոր է այս դեպքում, բայց եթե հայտնվեն հինգ կամ վեց այդպիսի կուսակցություններ: Ինչպես տեսանք նույնիսկ փոքր կուսակցությունը կարող է բավականին անհամաչափ ուժ կիրառել, եթե այն ի վիճակի է որոշել, թե որ երկու մեծ կուսակցությանը կմիանա՝ կոալիցիոն կառավարություն ձևավորելու համար:
Նաև ասում են. «Երկկուսակցական համակարգն անհամատեղելի է բաց հասարակության գաղափարի՝ նոր գաղափարների բացահայտման և բազմակարծության հետ: Պատասխան՝ և՛ Մեծ Բրիտանիան և՛ ԱՄՆ-ն բաց են նոր գաղափարների առաջ: Ամբողջովին բացն իհարկե կլինի ինքնակառավարման պարտություն, ինչպես լիակատար ազատության դեպքում։ Մշակութային և քաղաքական բացություններն էլ տարբեր բաներ են։ Եվ ինչն ավելի կարևոր է՝ քաղաքական քննարկումներն ավելի ու ավելի ազատ դարձնելուց, դա ճիշտ մոտեցումն է Քաղաքական Դատաստանի օրվան։