2019թ հունվարի 16-ին ԱՄՆ-ում 89 տարեկան հասակում մահացել է աշխարհի խոշորագույն մասնավոր ներդրումային ընկերություններից մեկի՝ Vanguard Group-ի հիմանդիր Ջոն Բոգլը։ Հենց նա ինդեքսային ներդրումային ֆոնդերը դուրս բերեց զանգավածային շուկա։
Ամեն ինչ պարզ է
Ի տարբերություն ֆինանսների աշխարհում այլ լեգենդների, Ջոն Բոգլի անձնական հարստությունը ավելի համեստ է, մոտ 80 մլն դոլար: Համեմտության համար նշենք, որ Ուորենա Բաֆետայի կարողությունը կազմում է մոտ 84 մլրդ․ դոլար, իսկ Ջորջ Սորոսինը 8 մլրդ․ դոլար։ Միեւնույն ժամանակ Բոգլը հիմնադրել և երկար ժամանակ ղեկավարել է աշխարհի խոշորագույն ներդրումային ընկերություններից մեկը՝ The Vanguard Group- ը, որն այժմ վերահսկում է $ 5 տրիլիոն արժողությամբ ակտիվներ:
Բոգլի գրքերը վաղուց դարձել են բեսթսելլերներ և սեղանի գիրք են ինչպես նրանց համար, ովքեր նոր են ծանոթանում ներդրումային ֆոնդերին, այնպես էլ նրանց համար, ովքեր մասնագիտացված են դրանում։
Հատկապես հաջողության է հասել նրա՝ 500 էջանոց «Արտարժութային ֆոնդերը ողջամտության տեսանկյունից։ Խելամիտ ներդրողի նոր հրամայականները» (Common Sense on Mutual Funds. New Imperatives for the Intelligent Investor) աշխատությունը՝ հրապարակված 1999 թվականին։
Գիրքը ստացել է բարձրագույն կարծիքներ ոչ միայն ներդրումային շուկայի մասնագետների, այլ նաեւ ֆինանսական աշխարհից հեռու մարդկանց կողմից: 2010 թ. Consumer Affairs-ը, որը զբաղվում է սպառողների շահերի պաշտպանության կրթական գործունեությամբ ընդգրկեց այս գիրքը «15 գործարար գրքերի ցանկում, որոնք, ըստ էության, օգնում են ձեզ հարստանալ»:
2004թ «Թայմ» ամսագիրը Ջոն Բոգլին ներառեց աշխարհի 100 ամենաազդեցիկ մարդկանց ցանկում։ Նրա մասին հոդվածը գրել է Նյու Յորքի այն ժամանակի փաստաբան Էլիոթ Սպիթցերը՝ Ուոլ Սթրիթում հայտնի որպես ֆինանսական խարդախությունների հետազոտող և շուկայական վեճերի փորձագետ։
«Բոգլի հանճարը կայանում է նրանում, որ նա խոստովանել է հետևյալը․ շատ ներդրողներ, այդ թվում՝ արժութային ֆոնդերը կառավարողներն, աշխատում են ոչ բավարար արդյունավետ՝ բաց թողելով շուկայի հնարավորությունները։ Սովորական արժութային ֆոնդեր վերցնող կոմիսիոնների հաշվարկով իրենք՝ ներդրողները կորցրել են ավելի շատ,–գրում է պարոն Սպիթցերը,– Բոգլի պարզ գաղափարը կայանում է նրանում, որ պետք է ստեղծել ֆոնդ, որը կհետևի ամբողջ շուկային։ Անհրաժեշտություն չի լինի վճարել մեծ գումար խորհրդատուներին և բրոքերներին և ձևավորել ակտիվների բարդ պորտֆել։
Մեծ ճգնաժամի հասակակիցը
Ջոն Բոգլը ծնվել է 1929 թվականին, երբ ԱՄՆ–ում սկսվեց Մեծ ճգնաժամը։ Նրա հայրը կորցնում է ամբողջ խնայողությունները ֆոնդային փլուզման ժամանակ, հայտնվում է դեպրեսիայի մեջ, սկսում խմել, ինչն արդյունքում հանգեցնում է ընտանիքի քայքայման։ Այս ամենն իսկական շոկ է առաջացնում երեխայի համար։
«Ես լավ հիշում եմ, ինչպես էինք մենք պատվել չվճարած անդորրագրերով։ Մենք ապրում էինք շփոթության և անորոշության մեջ։ Այն ժամանակվանից ծանոթ լինելով այսպիսի կյանքի սովորում եք արագ ծալել թևերը։ Դա անմոռանալի դաս է»,-ինչ–որ ժամանակ հիշել է Բոգլը։
Քանի որ նրա ընտանիքը հարուստ չէր, նա սովորում է Նյու Յորքի սովորական պետական դպրոցներից մեկում։ Այնտեղ նա դրսևորում է հիանալի մաթեմատիկական ունակություններ, ինչը թույլ է տալիս նրան ընդունվել Blair Academy–ի։ Ավարտելով այն կարմիր դիպլոմով՝ Բոգլը գերազանց հանձնում է Պրինստոնի համալսարանի քննությունները, որտեղ սովորում է մաթեմատիկա և տնտեսագիտություն։
Դեռևս ուսանող Բոգլը հետաքրքրված էր կոլեկտիվ ներդրումների ոլորտով։ Գերազանցությամբ ավարտելով Պրինստոնը՝ նա կարողանում է անցնել աշխատանքի այն ժամանակվա ամենահեղինակավոր ներդրումային ֆոնդում Wellington Management–ում, որն աժմ էլ ունի առաջատար դերակատարում՝ շուրջ 1 տրիլիոն ակտիվներով։ Wellington–ում Բոգլը լավ կարիերա է անում․ 1970 թ.-ին նա դարձավ ընկերության նախագահ և սկսեց իրականացնել իր գաղափարները՝ կապված եկամտի աղբյուրների դիվերսիֆիկացման հետ՝ կենտրոնանալով առանձին ակտիվներով ֆոնդի գործունեության վրա, որոնց արժեքը երբեմն կարող է անկանխատեսելիորեն փոխվել` նվազագույնի հասցնելով արժեթղթերի գնային տատանումների հետևանքները: Ի վերջո, Բոգլը եկավ այն եզրակացության, որ ժամանակն է, որ բիզնես սկսելու և գործելու այնպես, ինչպես հարկ է համարում: 1975-ին հիմնադրել է Vanguard ներդրումային ընկերությունը, որը նշանակում է «առաջադեմ ջոկատ, հենակետ»:
Տրիլիոններ բերող հիմարություն
Բոգլն ընկերության այդպիսի անվանում պատահականորեն չի դրել․ նա ցանկացել է շուկա դուրս բերել աշխատանքի նորարական ձևեր ոչ միայն թղթերով, այլև ներդրումներով։ 1976 թվականին նա ստեղծեց արժութային ինդեքսային ֆոնդ Vanguard 500–ը, որի եկամտաբերությունը կապված էր S & P 500 ֆոնդային ինդեքսի դինամիկայի հետ։
Ինդեքսային ֆոնդն ինքն իրենով Բոգլի հայտագործությունը չէր․ այսպիսի ֆոնդերն առաջին անգամ ի հայտ են եկել 1970–ականների սկզբներին։ Սակայն նրանցով զբաղվում էին կենսաթոշակային և այլ մասնագիտացված ընկերություններ։ Նրա նորարությունը եղավ այդ միջոցով մանրածախ ներդրողների բաժնետոմսերի ուղղակի վաճառքը՝ միաժամանակ բացառելով կանխավճարը։ Մանրածախ ներդրողները, հետևելով S & P 500 դինամիկային, հեշտությամբ կարողացան հասկանալ, թե ինչպես է իրենց մասնաբաժնի արժեքը փոխվում:
Բոգլի գաղափարը ներդրումային շուկայի մյուս մասնակիցների կողմից թշնամաբար ընդունվեց։ Նրա վրա սկսեցին ծիծաղել՝ այդ ֆոնդն անվանելով «Բոգլի հիմարություն և խելագրություն»։ Մասնագիտացված ներդրումային ընկերությունները սովոր էին նրան, որ երբ մանրածախ ներդրողը գալիս է նրանց մոտ նրան կցվում է բրոքեր կամ ֆինանսական խորհրդատու, որը վաստակում է ոչ միայն այս կամ արժեթղթում ներդրում կատարելու խորհրդատվությամբ, այլև շահույթից բաժնեմաս է ստանում։ Իսկ Բոգլի գաղափարը թույլ էր տալիս սովորական մարդկանց խնայել՝ չօգտվելով բրոքերի և խորհրդատուի ծառայություններից։
Քննադատներն ասում էին, որ նա խաթարում է ներդրումային ընկերությունների աշխատանքի հիմքերը։ Նրան նաև մեղադրում էին «հակաամերիականիզմի» մեջ։
Այնուամենայնիվ, նա ուշադրություն չդարձրեց այս քննադատություններին: 1977-ին նա կրկին խախտեց ավանդույթը՝ հրաժարվելով արտաքին վարձու բրոքերների ծառայություններից, ինչը նույնպես ֆոնդային շուկայում մանրածախ ներդրողների համար զգալիորեն նվազեցրեց գինը։ Հաճախորդակենտրոն մոտեցումը ոչ միայն չխաթարեց արժութային ֆոնդի հիմքերը, այլև նպաստեց զարգացմանը։ Ավելի շատ մարդիկ սկսեցին մասնակցել ինդեքսային ֆոնդերի աշխատանքներին․ նրանց գրավեցին ցածր ծախսերը և բաժնեմասերի թափանցիկ դինամիկան։ Արդյունքում ֆոնդերը ստացան ավելի շատ ներդրում։
Բոգլը մեկնարկեց շուկայի հիմնարար փոփոխության գործընթաց, որը շարունակվում է մինչև այսօր։ Փորձագետները նշում են, որ 2017 թվականին ներդրված յուրաքանչյուր դոլարի համար վճարվել է 40%-ով պակաս միջնորդավճար, քան 2000 թվականին։ Իսկ դեռևս 1970-ականներին Բոգլը հայտարարել է, որ ֆոնդերը չափազանց շատ գումար են վերցնում հաճախորդներից՝ գործընթացը կոչելով «կապիտալի ժամանակակից պատմության ամենաղտոտված սովորույթներից մեկի խորհրդանիշ»։ Ջոն Բոգլը մնաց որպես Vanguard-ի ղեկավար մինչեւ 2000 թվականը: Այդ ժամանակ ընկերությունը կառավարում էր մի քանի տրիլիոն դոլարի ակտիվներ, ինչը շատ համոզիչ պատասխան էր բոլոր թերահավատներին և քննադատներին:
Audencia ֆրանսիական բիզնես դպրոցի ֆինանսների պրոֆեսոր և Ֆրանսիական ֆինանասկան ասոցացիայի փոխնախագահ Էմիլիոս Գալարիոտիսը «Коммерсантъ»-ի հետ զրույցում Բոգլի ծառյությունը նաև գիտության համար է գնահատել. «Հենց նա է ստեղծել արժութային ֆոնդերում տարբեր ներդրողների ներդրումների պրակտիկան։ Չնայած սկզբում հասարակությունը դժվարությամբ ընդունեց նրա գաղափարները՝ ժամանակի հետ այդպիսի մոտեցումը դարձավ հիմնական ոչ միայն տարբեր ներդրողների համար, այլ նաև հետազոտողների և գիտնականների, ովքեր ուսումնասիրում էին ինդեքսային ֆոնդերը որպես տնտեսագիտական և ֆինանսական տեսությունների ստուգման միջոց»։
Ուոլ Սթրիթի սպիտակ ագռավի խորհուրդները
Vanguard–ի ղեկավարի պաշտոնը թողնելով՝ Ջոն Բոգլը սկսեց կրթական և հասարակական գործունեություն ծավալել՝ հարցազրույցներ տալով, ուսանողների առաջ ելույթ ունենալով և գիրք հրատարակելով, որը մատչելիորեն բացատրում էր ինչպես ավելի շատ վաստակել ներդրումների միջոցով՝ չվճարելով ներդրումային ընկերություններին։ Դրա համար նրան կնքում են ֆինանսական շուկայի «Սուրբ Ջեկ» և «Դոն Կիխոտ» անուններով։ Բոգլը շարունակեց լինել սպիտակ ագռավ՝ ենթարկվելով Ուոլ Սթրիթի քննադատություններին՝ շուկայի, ուրում նա աշխատել էր, բայց այլ կերպ՝ իր կանոներով։
1999 թվականին լույս տեսած «Մշակույթների բախում․ներդրումները ընդդեմ շահարկումների» գրքում նա գրել է. «Վերջին ժամանակներում բաժնետոմսերի առևտրի տարեկան ծավալը կազմել է 33 տրիլիոն դոլար։ Բայց այս հսկայական ծավալի միայն մի փոքր մասն է կազմել ինքն իրեն կապիտալ ստեղծող մասը՝ բիզնեսի, նոր տեխնոլոգիաների, առողջապահության, ավելի շատ ժամանակակից արտադրության զարգացմանն ուղղված ուղղակի ներդրումները ՝ միայն 250 մլրդ տարեկան ։
Այլ հայտնի աֆորիզմների շարքում կա նաև այսպիսին․ «Պետք չէ ասեղ փնտրել դեզի մեջ։ Պարզապես գնեք այդ դեզը»։ Այսպես Բոգլը ատահայտում է ամենակարևոր գաղափարներից մեկը․ աելի հեշտ է ներդնել ֆոնդում՝ հետևելով ամբողջ ինդեքսին, քան գտնել բրոքեր կամ ներդրումային խորհրդատու, որը ճիշտ ռազմավարություն կընտրի մեկ կամ մի քանի ընկերությունների բաժնեմասերով՝ տվյալ ինդեքսում։
Ներդրումային պարտատոմսերի առանձնահատկությունները
Բոգլը մշտապես ուշադրություն էր դարձնում բրոքերների և խորհրդատուների հետ աշխատանքի ծախսերին․«Ներդրումների տխուր հեգնանքը կայանում է նրանում, որ մենք՝ ներդրողներս, ստանում ենք ոչ միայն այն, ինչ մեզ վճարում են, այլ մենք բացաձակ ճշգրտությամբ ստանում ենք այն, ինչի համար մենք չենք վճարել։ Սրանով նա ցանկացել էր ասել, որ ավելորդ խորհրդատվության վրա չծախսված յուրաքանչյուր դոլարն արդեն համարվում է շահույթ ներդրողի համար։
Ջոն Բոգլին ուղղված քննադատությունները դադարել են միայն վերջերս, երբ անգամ ամենաարմատական պահպանողականները համոզվեցին, որ նրա մոտեցումը ոչ միայն ավելի բարոյական է, այլ նաև ավելի շահավետ։ Դրանում նրանց հետ համաձայնել է անգամ «Օմահիից գուշակը»՝ Ուորեն Բաֆեթը։ Ջոն Բոգլի մահից հետո CNBC հեռուստալիքում հարցազրույցի ժամանակ պարոն Բաֆեթը հայտարարել է․«Նա ամերիկացի ներդրողների համար արել է ավելի շատ, իմ ճանաչած մարդկանցից ուրիշ մեկը։ Ուոլ Սթրիթում շատերն իրենք իրենց խոստովանում են, որ վերցնում են վճարը և չեն տալիս դրա փոխարեն ոչինչ։ Նա տվել է շատ՝ փոխարենը գործնականում ոչինչ չվերցնելով»։
Հրապարակման բնօրինակը «Коммерсантъ» թերթում։